Popowo Kościelne – kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny

PRACE KONSERWATORSKIE OŁTARZA GŁÓWNEGO

Ołtarz główny powstał w stylu barokowym ok. 1629 roku. Powierzchnia ołtarza była pokryta kurzem, który zalegał powierzchniowo, a częściowo trwale wkleił się w strukturę zewnętrzną warstwy przemalowań oraz werniksu, powodując jego zszarzenie i pociemnienie.

Drewno ołtarza uległo zniszczeniom i deformacjom na skutek działania wilgoci. W mensie widoczne szczeliny między deskami spowodowane skurczem włókien. Do osłabienia struktury drewna przyczyniły się również owady, których otwory wylotowe widoczne są na całej powierzchni ołtarza. Wszelkie rozejścia, uszkodzenia czy urazy drewna poddawano w przeszłości kilku ingerencjom, o czym świadczą prowizoryczne naprawy ograniczające się do przemalowania całości ołtarza. Przemalowania wykonano bez wcześniejszych uzupełnień warstw ubytków, dlatego powierzchnia ich była nierówna oraz o niskiej wartości estetycznej, artystycznej i technicznej. Większość pierwotnych złoceń i srebrzeń wykonano szlagmetalem.

Rzeźby pokryte były dwiema warstwami olejnych przemalowań oraz wtórnymi złoceniami. Ślady żerowania owadów widoczne są na odwrociach rzeźb oraz w ich dolnych partiach.

Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem wtórnie został zdublowany na nowe płótno, krosna były niesfazowane oraz nieruchome. Stwierdzono odspajanie się płótna oryginalnego od wtórnego, dublażowego. Widoczne były pęcherze oraz fałdy, warstwa malarska była spękana, widoczne delikatne łuski, miseczkowato zdeformowane, w niektórych miejscach wskazują tendencję łuszczenia się. Obraz jest w kilku miejscach przemalowany, werniks pożółkły.

Obraz Świętej Trójcy namalowany został na tablicy sklejonej z trzech desek, które zostały delikatnie zdeformowane poprzez pracę drewna spowodowaną niestabilnymi warunkami atmosferycznymi. Na całej powierzchni widoczne otwory wylotowe po owadach. Warstwa malarska wraz z zaprawą na całej powierzchni obrazu spękana. Obraz jest miejscowo przemalowany, zaś werniks pożółkły.

Celem konserwacji jest powstrzymanie procesów niszczenia obiektu, naprawa zniszczeń oraz działanie mające na celu przywrócenia możliwie wiernie utraconych walorów plastyczno – estetycznych.

Pierwszym etapem prac konserwatorskich jest wykonanie dokumentacji fotograficznej, a następnie zdemontowanie rzeźb, elementów dekoracyjnych oraz obrazów. W trakcie prac konserwatorskich, po zdjęciu obrazu olejnego Matki Boskiej Różańcowej z zasuwy, odsłonięto pierwotny obraz o tej samej tematyce, malowany bezpośrednio na drewnianej konstrukcji zasuwy.

Następnie wykonano badania stratygraficzne oraz pobrano próbki do badań chemicznych. Część architektoniczną ołtarza mechanicznie oczyszczono z zabrudzeń powierzchniowych, a następnie usuwano wtórne warstwy malarskie. Przemalowania, po przeprowadzeniu wcześniejszych prób, usuwano chemicznie, w niektórych miejscach wspomagano się skalpelem.

Podczas usuwania przemalowań, z drzwi umieszczonych w bramkach ołtarzowych, odsłonięto dwa obrazy olejne przedstawiające śś. Piotra i Pawła. Po całkowitym usunięciu wtórnych przemalowań, oryginalną warstwę malarską zabezpieczono werniksem retuszerskim. Następnie drewno zaimpregnowano metodą iniekcji oraz pędzlowania. Kolejnym etapem było wykonanie niezbędnych prac stolarskich – podklejano elementy pęknięte, a te najbardziej zniszczone – wymieniono. Zrekonstruowano elementy dekoracji ornamentalnej. Wszystkie elementy zrekonstruowane zaimpregnowano środkiem owadobójczym. Przygotowano podkład pod złocenia i srebrzenia, złocenia wykonano złotem płatkowym 23 i I karatowym. Ubytki warstwy malarskiej uzupełniono i zrekonstruowano farbami wodnymi – gwaszem. Polichromię zabezpieczono werniksem końcowym.

Rzeźby poddano analogicznemu procesowi, jak elementy architektoniczne ołtarza. W pierwszym etapie oczyszczono z zabrudzeń powierzchniowych. Wykonano próby usunięcia przemalowań z zastosowaniem metod chemicznych. Metodą podciągania kapilarnego i pędzlowania wykonano zabieg impregnacji wzmacniającej drewno. Całość przykryto folią, po całkowitym odparowaniu rozpuszczalnika ( ok. 3 tygodni) wykonano niezbędne prace stolarskie (posklejano elementy pęknięte, zrekonstruowano brakujące fragmenty). Rzeźby zaimpregnowano środkiem owadobójczym. Miejsca ubytków zaprawy przygotowano pod złocenia, nałożono warstwę kleju króliczego, następnie nałożono zaprawę klejowo – kredową, którą wyszlifowano. Położono złoto w płatkach 23 i I karatowe. Rekonstrukcję warstwy malarskiej wykonano farbami wodnymi – gwasz. Polichromię pokryto werniksem końcowym.

Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem wstępnie oczyszczono z zabrudzeń powierzchniowych. Zdemontowano płytę maskującą odwrocie płótna, które zdjęto z krosien. Oczyszczono odwrocie obrazu z zanieczyszczeń powierzchniowych. Zabezpieczono osypującą się warstwę malarską. Rozdublowano obraz, usunięto spoiwo dublażowe. Wykonano konsolidację warstwy malarskiej, usunięto nadmiar spoiwa. Wykonano zabieg prostowania płótna. Usunięto przemalowanie i pożółkły werniks. Wykonano lokalne reperacje płótna, wklejono łatki i sklejono rozdarcia. Następnie uzupełniono ubytki zaprawy kitem emulsyjnym oraz opracowano ich fakturę. Wykonano dublaż obrazu, po którym opracowano fakturę kitów. Zdublowany obraz nabito na nowe, ruchome i sfazowane krosna. Zabezpieczono warstwę malarską werniksem końcowym.

Obraz Świętej Trójcy po przewiezieniu do pracowni konserwatorskiej został umieszczony w specjalnej komorze klimatycznej stwarzając warunki zbliżone do panujących w kościele. Wstępnie oczyszczono obraz z zabrudzeń powierzchniowych, usunięto wtórne próby uzupełniania ubytków warstw malarskich oraz werniks. Metodą iniekcji wykonano impregnację, wzmocniono drewniane podłoże obrazu, szczególnie kontrolując miejsce sygnatury oraz datowania obrazu. Uzupełniono drobne ubytki zaprawy kitem oraz opracowano fakturę. Zabezpieczono powierzchnię warstwy malarskiej werniksem retuszerskim. Wykonano retusz polichromii farbami akrylowymi. Na całość nałożono werniks końcowy. Ostatnim etapem jest zamontowanie obrazów i rzeźb na ołtarz oraz wykonanie dokumentacji powykonawczej. Przedstawienia śś. Piotra i Pawła na bramkach ołtarza oraz obraz Matki Boskiej z zasuwy zostaną poddane konserwacji w późniejszym terminie.